Της Γιούλης Ιεραπετριτάκη
Για την ολιστική σκέψη των Ελλήνων η Φύση , υπήρξε το σταθερό θεμέλιο όλων των εκδηλώσεων του θείου. Έκτοτε έδαφος, νερό, χλωρίδα, πανίδα συναποτέλεσαν ένα ενιαίο σύνολο, τον κόσμο σε μια αδιαίρετη ενότητα.
Ως αναπόσπαστο μέρος αυτού του κόσμου, ο άνθρωπος νοείται και κατανοείται πάντοτε ως μέρος τoυ κεκοσμημένου αυτού συνόλου και ποτέ ως κυρίαρχος. Ως διαχειριστής και φρόνιμος οικονόμος του οικοσυστήματος, χρέος έχει να διατηρεί την ισορροπία της Φύσης και να διαφυλάξει ό,τι του παραδόθηκε για τις γενιές του μέλλοντος .
Αυτή η αυτονόητη αλήθεια, της άμεσης εξάρτησης Φύσης –Ανθρώπου, επανήλθε στο προσκήνιο τη δεκαετία του ΄70 στην Διάσκεψη της Στοκχόλμης όταν η παγκόσμια κοινότητα διατυπώνοντας επίσημα πλέον τη χρεοκοπία του δυτικού μοντέλου ανάπτυξης, θεμέλιος λίθος του οποίου υπήρξε η καταλήστευση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων, έθεσε ξανά το κρίσιμο ερώτημα : Που βαδίζει η ανθρωπότητα;
Τότε, για πρώτη φορά, τέθηκε η αρχή της βιωσιμότητας ως μονόδρομος για την επιβίωση του πλανήτη , ως μοναδικό αντίδοτο για την ισοπεδωτική ομοιογένεια που επιδιώκει η «αυτοκρατορία» της αγοράς .
Λίγο αργότερα στο Παρίσι το 1972 με μέριμνα του ΟΗΕ θα υπογραφεί μια Συνθήκη σταθμός για τον πολιτισμό , όπου για πρώτη φορά τα δύο μέγιστα αγαθά Φύση και Πολιτισμός τέθηκαν σε ισότιμη βάση και με σειρά νομοθετημάτων κατοχυρώθηκαν και συνταγματικά κάνοντας επίσημο νομικό κανόνα ,την υποχρέωση όλων των κρατών, την υπεράσπισή τους .
Το περιεχόμενο του νέου αυτού δικαιώματος των πολιτών στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον είναι θεμελιώδες για δύο βασικούς λόγους: αφενός δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να βιώνει αρμονικά με τη φύση και αφετέρου να έχει ως χρέος να προστατεύει να βελτιώνει το περιβάλλον τόσο .για τον ίδιο όσο και για τις γενιές του μέλλοντος
Ως αυτοτελής αξία για το κοινωνικό σύνολο το δικαίωμα στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον δεν ταυτίζεται με ατομικά συμφέροντα αλλά επιδιώκει δημιουργία και διατήρηση συνθηκών που να εξασφαλίζουν την ψυχική και πνευματική υγεία , την κοινωνική πρόοδο, με μια λέξη την ποιότητα ζωής των πολιτών , απαιτώντας νέες αντιλήψεις στην οικονομία της αγοράς , διαφορετικούς στόχους για την χωροταξία , ώστε ακριβώς να μη θίγονται τα πολιτισμικά αγαθά από ενέργειες ιδιωτών *
Γιώργος Σκουλάς – Δέσποινα Σκουλά ,Το Δικαίωμα του Πολίτη στο Πολιτιστικό Περιβάλλον ,ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΏΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ, Τ.ΙΕ΄
Τι ακριβώς όμως εννοούμε με τον όρο πολιτιστικό περιβάλλον ; Σύμφωνα με την Ουνέσκο , όλες εκείνες οι ξεχωριστές περιοχές που αντιπροσωπεύουν την αρμονική σύζευξη φυσικών και ανθρώπινων συνεργιών με όλα τα υλικά και τα άϋλα στοιχεία –νοήματα που αυτές εμπεριέχουν εντάσσονται στην έννοια του πολιτιστικού περιβάλλοντος
.Όχι μονάχα τα μνημεία ,τα αγάλματα οι βυζαντινές εκκλησιές αλλά όλα τα αγαθά που παράγει η ανθρώπινη δραστηριότητα, η Τέχνη, η Αρχιτεκτονική, λαογραφικές παραδόσεις, συστήματα αξιών , παραδοσιακά δρώμενα , διατροφικές συνήθειες, μουσικές κλίμακες κι ακόμη ακόμη , οι συναισθηματικές σχέσεις που αναπτύσσει ο άνθρωπος ως φορέας ομαδικού πνεύματος με το περιβάλλον ό που ζει, δημιουργεί και παράγει, γιατί έτσι απλά αντλώντας χυμούς από την πατρώα γη, ριζώνει ο πολιτισμός γύρω μας .
Γιατί είναι τόσο σημαντικό; Γιατί ως αποτυπώματα της ανθρώπινης ύπαρξης στο χώρο κα το χρόνο μας, είναι τα σπουδαιότερα ιστορικά αρχεία –τεκμήρια που διαθέτουμε για να εισχωρήσουμε στην «αλήθεια» των τόπων και των ανθρώπων του παρελθόντος .
Κα το σπουδαιότερο, ο πολιτισμός διαρρηγνύει τα σύνορα, καταργεί τους νόμους και τους όρους. Λειτουργεί και πλαστουργεί πέρα από τον χρόνο και τον τόπο, κάνοντας το τοπικό οικουμενικό και το ατομικό καθολικό. Ευγενία Π.Μπιτσάνη «Πολιτισμική διαχείριση και περιφερειακή ανάπτυξη»Εκδόσεις ΔΙΌΝΙΚΟΣ
Ακόμη κι ένας πλίνθος ,ένα δέντρο ή μια επιγραφή τονίζει ο μεγάλος αμερικανός πολεοδόμος Kevin Lynch* imagine della citta ,Padova, Marsilio, είναι αρκετά για να διασώσουμε τη μνήμη και να διηγηθούμε ξανά την ιστορία του τόπου, διασώζοντάς τον από την ομοιογένεια που προωθεί ο πλανητικός καπιταλισμός στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.
Καθόλου τυχαία σε κάθε σύγχρονο ευρωπαϊκό πρόγραμμα περιφερειακής ανάπτυξης, η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελούν δυο από τους κύριους πυλώνες βιώσιμης ανάπτυξης που κάθε ολοκληρωμένο σύστημα πολιτιστικής πολιτικής, οφείλει να αξιοποιεί και να επενδύει σε όλους τους τομείς της πολιτιστικής αλυσίδας κι όχι μόνο στον τομέα του τουρισμού.
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία είκοσι χρόνια ο πόλεις στην Ευρώπη έχουν επιδοθεί σένα φοβερό ανταγωνισμό σε πολιτιστικό επίπεδο προσπαθώντας να προσελκύσουν ανθρώπους με γνώσεις ταλέντα δυνατότητες καινοτομίες για να αποκτήσουν πολιτιστικό περιβάλλον ικανό να προσελκύσει με τη σειρά του άλλα είδη κεφαλαίων , ανθρώπινο, επιστημονικό, οικονονομικό.
Η αποτελεσματικότητα της πολιτιστικής πολιτικής όπως αποδεικνύει η διεθνής εμπειρία εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και ιδίως από την σύνδεσή της με την τοπική παραγωγή και από το κατά πόσον θα εξασφαλιστεί η θερμότερη συμμετοχή του πολίτη στα πολιτιστικά δρώμενα, διαδικασία η οποία έχει μεγαλύτερη σημασία από τα καθ΄ αυτό, αποτελέσματα ,χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πρέπει να κανείς να στοχεύει στην ποιότητα . Τούτο συνδέεται με τις αρχές της πολιτιστικής δημοκρατίας ( Cultural democracy Διασκεψη του Ελσίνκι 1972).
Η πολιτιστική δημοκρατία μπορεί να αποτρέψει ακρότητες εθνικεντρισμού ,με την έννοια της απομόνωσης του ξένου του διαφορετικού ,από την πλειοψηφία της τοπικής κοινωνίας ,φαινόμενα απομονωτισμού σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο με την ενδυνάμωση των ανθρώπινων σχέσεων και της δημιουργικότητας ατόμων ή ομάδων, την παθητική κατανάλωση μηνυμάτων μαζικής κουλτούρας όπως σερβίρονται από τα Μ.Μ.Ε.
Ο πολιτισμός σήμερα αποτελεί ίσως τον καλύτερο δείκτη για τους τρόπους με τους οποίους μια κοινωνία αναλύει κατανοεί ,προστατεύει και εν τέλη αξιοποιεί τον φυσικό και μνημειακό της πλούτο, απαντώντας στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής.
Καθόλου τυχαία το 2018 ανακηρύχθηκε «Έτος Ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς» στο πλαίσιο του προγράμματος πλήθος εκδηλώσεων, στοχεύουν στην προώθηση της πολιτιστικής πολυμορφίας της Ευρώπης, προσφέροντας την ευκαιρία στον πολίτη να έλθει σ΄επαφή με την κληρονομιά αυτή να την γνωρίσει καλύτερα αφού αποτελεί ισχυρό και αναπόσπαστο στοιχείο που καθορίζει την ταυτότητα των πολιτών κυρίως όμως, να συμμετάσχει ενεργά για τη διατήρησή της.
Στη χώρα μας η πολιτιστική διαχείριση δεν αποτέλεσε μέχρι στιγμής αντικείμενο συστηματικής μελέτης και εφαρμογής, πόσο μάλλον αξιοποίησης των πλεονεκτημάτων της που της προσφέρει η ποικιλομορφία των φυσικών και πολιτισμικών της τοπίων !
Το κάνουν οι άλλες χώρες με εξαιρετικά αποτελέσματα .
Η Γιούλη Ιεραπετριτάκη είναι ιστορικός και αρχαιολόγος
